W grudniu 2016 roku Konferencja Episkopatu Polski podjęła decyzję o przygotowaniu nowego tłumaczenia Biblii dla celów liturgicznych. Przekład ma być rewizją V wydania Biblii Tysiąclecia, które ukazało się w 1999 roku. O sprawie niemal milczano przez rok. Tymczasem w ostatnich dniach stała się newsem mediów, nie tylko dolnośląskich, ale także ogólnopolskich. Zobaczcie sami.
Radio „Rodzina”
Tygodnik Katolicki „Niedziela” i Katolicka Agencja Informacyjna
Trwają przygotowania do 6. wydania Biblii Tysiąclecia
– Aktualnie jesteśmy na etapie zespołów tłumaczy, którzy konsultują się ze specjalistami w tym zakresie z Ameryki – powiedział w rozmowie z KAI ks. prof. Henryk Witczyk, przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich. Stoi on na czele prac związanych z 6. wydaniem Biblii Tysiąclecia.
– Pomysł zrodził się przy okazji 50. rocznicy wydania I edycji Biblii Tysiąclecia. Przedstawiciele wydawnictwa Pallotinum zwrócili się do mnie, jako przewodniczącego Stowarzyszenia, z konkretnym pytaniem „Czy historia Biblii Tysiąclecia ma się zamknąć w 50. roku od pierwszego wydania czy też środowisko biblistów polskich jest gotowe dalej kontynuować prace nad jej ulepszaniem?” Ulepszaniem, bo nie są to zmiany rewolucyjne, tylko wnoszenie do tekstu najnowszych badań biblistyki polskiej i światowej – przyznał ks. prof. Henryk Witczyk z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, odpowiedzialny za przebieg prac związanych 6. wydaniem „Tysiąclataki”.
Po konsultacjach zdecydowano, że Stowarzyszenie podejmie to wyzwanie. – Aktualnie jesteśmy na etapie zespołów tłumaczy, którzy konsultują się ze specjalistami w tym zakresie z Ameryki – powiedział ks. prof. Witczyk. Jak dodał, przygotowanie 6. wydania Biblii Tysiąclecia nie jest takie proste, trzeba poczekać na nowe wyniki badań egzegetycznych. – Tłumaczenie nie bierze się tylko ze słownika. Opiera się przede wszystkim na analizach badawczych – wyjaśnił duchowny.
– Biblia Tysiąclecia wydanie 6. nie będzie nowym tłumaczeniem, to będzie tylko poprawka, korekta, uzupełnienie tego obecnego wydania. To już 17 lat odkąd ukazało się wydanie piąte, to było na milenium. Od tego czasu ukazały się nowe badania archeologiczne, językowe, biblijne, odkrycia, dokonania naukowe, więc bibliści doszli do wniosku, że dobrze byłoby, żeby to wszystko w jakiś sposób wnieść i wprowadzić do tekstu – powiedział w rozmowie z KAI, ks. Zbigniew Rembisz SAC, dyrektor Wydawnictwa Pallotinum.
Zespół 7 tłumaczy Nowego Testamentu miał już specjalne szkolenie w Rzymie. – Stary Testament będzie miał spotkanie z Nida Institute – School of Bible Translation z Waszyngtonu na początku lutego 2018 roku. W zespole będzie ok. 15 osób – powiedział w rozmowie z KAI ks. prof. Witczyk.
Ks. prof. Mariusz Rosik z Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu, który znalazł się w zespole tłumaczy Nowego testamentu, na antenie Polskiego Radia Program II podkreślił, że mentalność semicka, w której została napisana Biblia jest zupełnie różna od zachodniej mentalności, która została ukształtowana na starożytnej filozofii greckiej i prawniczej myśli rzymskiej.
– Mentalność semicka jest dużo mniej abstrakcyjna, bardziej konkretna, co wyraża się też w całym systemie językowy. Dla nas, ludzi zachodu, gdy uczymy się obcego języka to formą podstawową czasownika jest pierwsza osoba liczby pojedynczej czasu teraźniejszego, np. ja idę. Od tego zaczynamy odmiany we wszystkich językach w kręgu zachodnim. W językach semickich podstawą jest zawsze trzecia osoba liczby pojedynczej czasu przeszłego. Dla semitów podmiotem jest przeszłość, to co już się dokonało. I w taki sposób ludy semickie patrzą na historię człowieka z Bogiem, czyli na dzieje religii i wiary w świecie – zauważył ks. prof. Rosik.
Podkreślił również, że każdy system językowy ma swoje idiomy, co stanowi duży problem w tłumaczeniu. – Jeśli oddajemy pewne nazywamy tzw. semityzmy słowo po słowie to w naszym rozumieniu niewiele nam one mówią. Trzeba więc właściwie oddać ideę zawartą w idiomach, a to jest czasem niezwykle trudne, bo te odcienie znaczeniowe są bardzo bogate – powiedział duchowny. Jak dodał, trzeba być bardzo subtelnym żeby właściwie odnieść myśl danego autora natchnionego.
Ks. prof. Rosik zaznaczył, że nie wystarczy czytać Biblię, ale należy dokładnie wejść w kulturę, środowisko i myśl religijną czasów, w których Biblia powstała. – Zwróćmy uwagę, że sama Biblia jest ogromnym dziełem. Jej najstarsze karty powstawały prawdopodobnie w XII wieku przed Chrystusem, a najmłodsze części Nowego Testamentu mogły powstać pod koniec pierwszego wieku, być może nawet na początku drugiego wieku – zauważył.
– To ok. 1300-1400 lat, kiedy powstawała jedna księga, którą nazywamy Biblią. Zwróćmy uwagę, że jest to dłuższy okres niż historia naszego kraju. Idee zawarte w Biblii zmieniały się na przestrzeni tych lat, język hebrajski również ulegał zmianie. Inaczej tłumaczy się najstarsze księgi Biblii hebrajskiej, a zupełnie inaczej te, które powstawały w języku greckim i aramejskim – mówił na antenie PR Program II.
Duchowny powiedział, że tłumaczenie jest pierwszym krokiem do interpretacji, a żeby dokonać właściwego tłumaczenia trzeba poznać i uwzględnić kontekst zarówno historyczny, geograficzny, kulturowy, jak i religijny. – Wtedy otrzymujemy twór, który jest przekładem. Dopiero tutaj zaczyna się drugi etap – właściwej interpretacji, kiedy bazujemy już na polskim tekście. Każdy przekład, każde tłumaczenie jest już po części interpretacją- dodał.
– Biblistyka i translatorska biblijna jest już tak posunięta dzisiaj że możemy czuć się bezpiecznie. W ostatnich latach w Polsce mamy kilka nowych przekładów Pisma Świętego, m.in. bardzo znaczący przekład ekumeniczny, który pokazuje, że różne kościoły, w tym wypadku aż 11 wspólnot religijnych dokonywało tego przekładu, dochodzą do zgody i wypuszczają jeden tekst, na który wszyscy się zgadzają – powiedział ks. prof. Rosik. Dodał, że różnice pojawiają się później, już w interpretacjach tego tekstu.
Biblia powstała w języku hebrajskim, aramejskim i greckim. Najwięcej materiału mamy w języku hebrajskim, bo niemal cały Stary Testament jest spisany w tym języku. – To fascynująca historia. Język hebrajski przestał być przez Żydów używany w VI wieku przed Chrystusem jako język mówiony. Żydzi dostali się do niewoli babilońskiej, zaczęli mówić w języku aramejskim, który przejęli od Babilończyków – zauważył duchowny.
– W czasach Jezusa, na co dzień mówiło się po aramejsku, a synagogach czytano teksty po hebrajsku. Dla wielu żydów był to język zupełnie obcy i trzeba było dokonywać przekładów. Tak samo jest do dzisiaj. W każdej synagodze w Szabat czyta się tekst w języku hebrajskim, a wielu żydów rozsianych po świecie w diasporze go nie zna, więc potrzebne są przekłady.
Prace nad tłumaczeniem Biblii mogą potrwać kilka lat. – Potrzeba będzie kilku takich dużych spotkań, na których ustalimy ostateczne zasady tego przekładu. Kiedy już teksty będą gotowe to praca redakcyjna również zabierze dużo czasu – podkreślił ks. prof. Rosik. Jak dodał, zespół będzie robił także przypisy do poszczególnych fragmentów Biblii. – Może się zdarzyć tak, że jakieś słowo pojawia się kilkukrotnie w Biblii i każdy z autorów zrobi do niego przypis wyjaśniający. Praca redakcyjna będzie polegała m.in. na tym, żeby nie było powtórzeń – dodał.
Pierwsze liturgiczne tłumaczenie Biblii na język polski pojawiło się w roku 1599. Podjął się go wtedy jezuita Jakub Wujek. Przez kolejne trzy wieki było to jedyne oficjalne tłumaczenie tekstu. Kolejny przekład z oryginałów w języku greckim, hebrajskim i aramejskim to dopiero rok 1965. Wtedy z inicjatywy benedyktynów z Tyńca w Krakowie Biblię Tysiąclecia w Poznaniu wydało „Pallottinum”. Przekład doczekał się 5 reedycji, ostatniej dokonano w 1999 roku.
Adrianna Sierocińska
„Nasz Dziennik”
Marek Zygmunt: Dlaczego zaistniała potrzeba dokonania nowego przekładu Pisma Świętego?
Mariusz Rosik: Biblia Tysiąclecia ukazała się z okazji świętowania millenium chrztu Polski. Od jej pierwszego wydania mija już ponad pół wieku. Kolejne edycje (a było ich pięć, ostatnia w 1999 roku) nie wprowadziły gruntownych zmian do tekstu pierwotnego. Dla języka, który wciąż jest żywy i ulega zmianom, pół wieku to sporo czasu. Szóste wydanie Biblii Tysiąclecia skupi się jednak nie tylko na szacie językowej. We wstępach i przypisach zostaną uwzględnione najnowsze odkrycia biblistyki, egzegezy, archeologii i historii biblijnej.
MZ: Jak to się stało, że Ksiądz profesor znalazł się w gronie tłumaczy ?
MR: Konferencja Episkopatu Polski wyznaczyła jako koordynatora projektu ks. Prof. Henryka Witczyka z KUL-u. Jest on przewodniczącym Stowarzyszenia Biblistów Polskich, w którego zarządzie mam zaszczyt pracować. To właśnie prof. Witczyk zaproponował mi podjęcie się przekładu.
MZ: Jak będzie przebiegała praca nad tym tłumaczeniem?
MR: Obecnie kompletowany jest zespół tłumaczy, który przechodził będzie odpowiednie szkolenia. Pierwsze z nich odbyło się w Rzymie we wrześniu tego roku. Wraz z sześcioma innymi biblistami wziąłem udział w bardzo intensywnym kursie translatoryki biblijnej, prowadzonej przez wykładowców ze znakomitego Nida Institute for Biblical Scholarship z Filadelfii w Stanach Zjednoczonych. To bez wątpienia najlepsza szkoła translatoryki biblijnej w randze wyższej uczelni na świecie. Kolejne spotkanie zaplanowane jest na luty przyszłego roku.
Podstawą pracy translatorskiej jest przyjęcie ujednoliconych zasad, według których będziemy postępować przy przekładzie. W dużej mierze udało się już osiągnąć konsensus w tej kwestii. Kiedy do zespołu redakcyjnego spłyną pierwsze przełożone na polski i opatrzone wstępami i przypisami księgi biblijne, rozpocznie się długa i żmudna praca redakcyjna. Polegać będzie ona między innymi na wyeliminowaniu powtórzeń, które zapewne znajdą się w przypisach. Sam tekst biblijny będzie musiał także doznać korekty językowej ze strony polonistów.
MZ: Którą Księgę będzie Ksiądz tłumaczył ?
MR: Przypadł mi udziale Pierwszy List do Koryntian, autorstwa św. Pawła. Zapewne dlatego, że jestem autorem obszernego komentarza do tego pisma.
MZ: Co może być najtrudniejsze w tej pracy ?
MR: Sądzę, że najtrudniejsze zadanie czeka nie tłumaczy, co komitet redakcyjny, który będzie pracował nad ostateczną wersją edycji. Wspomniałem o ks. Prof. Witczyku. W skład komitetu weszli między innymi także ks. Prof. Waldemar Chrostowski z UKSW w Warszawie, który jest odpowiedzialny za rewizję ksiąg Starego Testamentu, natomiast koordynatorem prac nad Nowym Testamentem jest o. prof. Andrzej Gieniusz z uniwersytetu Urbanianum w Rzymie. Po przejrzeniu nadesłanych przekładów to oni będą musieli nawiązać korespondencję a autorami tłumaczeń, proponując zmiany czy ujednolicenia tekstów.
MZ: Jak długo potrwają prace nad tym nowym tłumaczeniem Biblii Tysiąclecia?
MR: Trudno dziś podać dokładną datę powstania nowej edycji Biblii Tysiąclecia, ale łatwo się zorientować, że jej przygotowanie do stosunkowo długi proces. Nawet, gdy cały materiał będzie już gotowy, należy się liczyć z tym, że prace edytorskie są równie żmudne. Chodzi bowiem nie tylko o przygotowanie Biblii w formie jednej księgi, ale także docelowo o to, by nowy przekład stał się tłumaczeniem liturgicznym. Oznacza to w dalszej perspektywie przygotowanie nowych lekcjonarzy czy ksiąg liturgicznych. Należy się więc spodziewać, że minie kilka lat, zanim nowa edycja Biblii trafi do rąk czytelników.
„Tygodnik Powszechny”
Będzie VI wydanie Biblii Tysiąclecia
W tej chwili kompletowany jest zespół tłumaczy, który będzie ulepszał dotychczasowe tłumaczenie – ujawnił ks. prof. Henryk Witczyk, przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich. W ubiegłym roku Konferencja Episkopatu Polski postawiła go na czele nowo wybranej Redakcji Naukowej Biblii Tysiąclecia. „Pomysł zrodził się przy okazji 50. rocznicy wydania I edycji Biblii Tysiąclecia. Przedstawiciele wydawnictwa Pallotinum zwrócili się do mnie, jako przewodniczącego Stowarzyszenia, z konkretnym pytaniem: czy historia Biblii Tysiąclecia ma się zamknąć w 50. roku od pierwszego wydania, czy też środowisko biblistów polskich jest gotowe dalej kontynuować prace nad jej ulepszaniem? Ulepszaniem, bo nie są to zmiany rewolucyjne, tylko wnoszenie do tekstu najnowszych badań biblistyki polskiej i światowej” – mówił ks. Witczyk w rozmowie z KAI.
Ostatnie wydanie ukazało się 18 lat temu. „Od tego czasu ukazały się nowe badania archeologiczne, językowe, biblijne, odkrycia, dokonania naukowe, więc bibliści doszli do wniosku, że dobrze byłoby, żeby to wszystko w jakiś sposób wnieść i wprowadzić do tekstu” – wyjaśniał ks. Zbigniew Rembisz SAC, dyrektor Wydawnictwa Pallotinum, które od pierwszego wydania w 1965 r. zajmuje się rozpowszechnianiem „Tysiąclatki”.
Prace nad nową redakcją Biblii mogą potrwać kilka lat. Jeden z siedmiu tłumaczy Nowego Testamentu – ks. prof. Mariusz Rosik z Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu – zaznaczył, że głównym wyzwaniem jest wejście w kulturę, środowisko i myśl religijną czasów, w których Biblia powstała. A jest to ok. 1300–1400 lat. „Idee zawarte w Biblii zmieniały się na przestrzeni tych lat, język hebrajski również ulegał zmianie. Inaczej tłumaczy się najstarsze księgi Biblii hebrajskiej, a zupełnie inaczej te, które powstawały w języku greckim i aramejskim – mówił na antenie Programu II PR wrocławski biblista. „Biblistyka i translatoryka biblijna jest już tak posunięta dzisiaj, że możemy czuć się bezpiecznie” – przekonywał. ©℗
Artur Sporniak
I na koniec „Niedziela” – edycja wrocławska
Adrianna Sierocińska